عینک ذهن

در کتابهای منطقی قدیم ذهن و فکر را طوری تعریف کرده بودند که بنابر آن، ذهن انسان خالی است و درست مثل یک آینه شفاف و جهان بیرون در آن منعکس می­شود. بنابر این، آنچه من می­بینم، همان است که هست و غیر از آن نیست.

کارتون کردگدن از مثال­های خوبی است که می­تواند نظریه عینک ذهن کانت را خیلی رسا بیان کند که خلاف نظریه قدیم است. در باور کانت، هر تصویری از جهان خارج که وارد ذهن می­شود، در قالب و شاکلۀ ذهن می­افتد و  شکل او را به خود می­گیرد و آن گاه است که ادارک می­شود. ذهن انسان یک ساختار «ماتقدم» یا پیشینی دارد و دوازده مقوله این ساختار را ساخته­اند. یک کاسۀ فلزی را فرض کنید که دوازده جایش ضربه خورده و تورفتگی دارد. هر مایه­ای که در این کاسه بریزید، فورا شکل ظرف را به خود می­گیرد و حتما آن دوازده تو رفتگی را پر می­کند و این مایه به شکل آن ظرف در می­آید. مایه فقط ماده ادارک است؛ اما ذهن برای ادراک نیاز به صورت هم دارد و صورت به واسطه این ظرف شکل می­گیرد. اما هر کسی بسته به قابلیت­های فیزیکی و ذهنی و ... فرهنگی­اش، ظرفی برای خود دارد. به عبارت دیگر، ظرف هر کس بسته به عواملی که مخصوص خود اوست، شکل گرفته و ادارک هر کس از جهان ویژۀ خود اوست. نتیجه آن که نمی­توان توقع داشت که ادراک من و تو عین هم باشد.

قبول نظریه کانت نتایج بسیار مهمی دارد از جمله مدارا و تساهل و تسامح نسبت به ادراک و رفتار دیگران و اینکه هر کس حقیقتی برای خود دارد و اعتقاد به خرده حقایق­ها و خرده عقل­ها. در حوزۀ عملی نیز اعتقاد به اخلاق­ها و رد اخلاق واحد.

مشکلی که پیش می­آید، نسبیت­گرایی در حوزۀ عمل است که آن را نیز باید با قرارداد رفع کرد. یعنی آدم­ها مثل بچه آدم می­نشینند کنار هم و با کمی گذشت و مدارا، بر سر اصولی توافق می­کنند و می­گویند فعلا ما بر اساس این اصول عمل می­کنیم تا ببینیم بعدا چه می­شود.

در این کارتون، جناب کرکدن هر چی که می بینه یک شاخ محترم وسطشه. این مثال خوبیه برای نظریه کانت. به عکسهای افتاده روی زمین هم توجه کنید.

برگرفته ازآوازباران